Rozwijanie samodzielności dziecka w okresie żłobkowym oraz przedszkolnym
Okres żłobkowy, przedszkolny to czas, kiedy dziecko z wielką ciekawością poznaje świat, jest chłonne wiedzy, stawia dużo pytań, wszędzie go pełno, za wszelką cenę chce być samodzielne i wszystko robić samo. Warto zastanowić się nad tym, jaką rolę powinien pełnić dorosły w tym czasie, czyli, w jaki sposób można wspierać rozwój dziecka, rozwijając jego samodzielność.
Rozwijanie samodzielności dziecka nie jest łatwym zadaniem ponieważ łączy się ze zrozumieniem tego, że dziecko ma świadomość iż jest oddzielną osobą, co więcej potrzebuje koniecznie poinformować o tym całe otoczenie testując nasze granice i cierpliwość, z jego faktyczną zależnością od pomocy i opieki osób dorosłych. Powstaje więc pytanie, co warto robić, by wspierać naturalną potrzebę dziecka do bycia samodzielnym, tak żeby to było jak najbardziej dla niego korzystne.
Aby efektywnie wspierać dziecko w rozwoju samodzielności niezbędna jest ocena tego, co jest ono w stanie zrobić samo, a co przy pomocy osoby posiadającej większą wiedzę. Inaczej mówiąc, opiekun powinien być czujny zarówno na osiągnięcia dziecka, jak i na jego potencjał i z wyczuciem formułować kolejne zadania tak, by nie wykraczały dalej niż jeden krok ponad to, co dziecko potrafi zrobić i zrozumieć. Aby skutecznie zmotywować dziecko do pracy należy wykorzystywać posiadaną przez nie wiedzę. Samodzielność dziecka rozwija się, kiedy opiekun buduje swoisty pomost między aktualnymi możliwościami dziecka a wymaganiami zadania. W ten sposób dziecko przekonuje się o tym, że jest w stanie poradzić sobie z trudnym problemem przy dyskretnym wsparciu osoby dorosłej.
Zachowania dorosłego, które wspierają dziecko w znalezieniu rozwiązania problemu to:
– kierowanie uwagi na przedmioty,
– ustawienie kolejności działań (najpierw zrobimy to, a potem to),
– dzielenie zadania na mniejsze elementy (zrobimy płotek, potem domek),
– zwracanie uwagi na ważne cechy problemu,
– pokazywanie, demonstrowanie,
– przypominanie kolejnych działań (teraz musimy znaleźć okno),
– kontrola emocji (już prawie kończysz, tyle już zrobiłeś),
– ocenianie powodzenia (brawo jak ładnie to zrobiłeś),
– podtrzymywanie kierunku na cel (jeszcze tylko to i koniec).
Dziecięca ciekawość świata, psychiczny głód poznawania tego, co się wokół dzieje wiążą się z koniecznością zapewnienia dziecku bezpieczeństwa. W wychowaniu dziecka zawsze najtrudniejsze jest znalezienie granic pomiędzy swobodą a ustaleniem tego, co dozwolone.
Kolejną sprawą z jaką wiąże się samodzielność jest nauczenie dziecka odpowiedzialności za własne postępowanie. Można to zrobić próbując wraz z dzieckiem przewidzieć różne konsekwencje określonych aktywności, np. w rozmowie z dzieckiem na temat, „co by było gdyby”, „a co będzie, gdy”. Warto również omawiać z dzieckiem jego zachowania podpowiadając mu „jest tak ,ponieważ przedtem…”. Wspieramy rozwój samodzielności dziecka także przez to, że dostrzegamy włożony przez nie wysiłek w jakąś pracę, chwaląc je „bardzo mi się podoba jak rozwiązałeś to zadanie”, „bardzo dobrze sobie poradziłeś z ubraniem kapci” itp.
Dziecko, które wie, że może wpływać na rozwiązanie problemu i widzi owoce swojego wysiłku rozwija poczucie własnej wartości.
Kolejną ważną kwestią dla rozwoju samodzielności dziecka jest dawanie mu możliwości wyboru i decydowania o sobie, oczywiście adekwatnie do jego wieku i możliwości. Jest to najlepsza metoda uczenia dziecka podejmowania decyzji, ponieważ dzięki niej ma ono możliwość doświadczenia konsekwencji własnych czynów. Zdobywa wiedzę o tym, jak efektywnie sobie z nimi radzić, czego unikać, a co w sobie pielęgnować. Możliwość dokonywania wyborów uczy dziecko świadomości swoich potrzeb. W sytuacji, gdy narzucamy dziecku decyzję nie ma ono szansy na zastanowienie się, ponieważ może tylko przyjąć lub odrzucić, to, co mu zaproponowaliśmy.
Jak rozwijać samodzielność dziecka:
– okaż szacunek dla dziecięcych zmagań,
– nie zadawaj zbyt wielu pytań, obserwuj i nazywaj,
– nie spiesz się z dawaniem odpowiedzi, zapytaj dziecko, co o tym myśli,
– zachęć dziecko do korzystania z cudzych doświadczeń,
– nie odbieraj nadziei, wspieraj w sytuacji porażek i ucz aktywnego ich pokonywania,
– pozwól dziecku dokonać wyboru,
– przekonuj, że mimo wszystko jesteś dumny z jego pracy i wysiłku.